Europejska integracja monetarna od A do Z (2009)
Redakcja naukowa: prof. dr hab. Wojciech Pacho
Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009
Narodowy Bank Polski dziękuje Autorom za udostępnienie ich opracowań do niniejszej publikacji, a także za pracę włożoną w ich aktualizację. Teksty zamieszczone w niniejszej publikacji były poddane recenzji.
Proces integracji krajów europejskich wkroczył w niezwykle ciekawą fazę: część gospodarek Unii Europejskiej posługuje się wspólnym pieniądzem (obecnie, w 2009 r. jest to szesnaście krajów). Zniknęły narodowe środki płatnicze. Zastąpiono je wspólnym pieniądzem zwanym euro. Integracji monetarnej – będącej jednym z najważniejszych procesów integracyjnych – poświęcony jest niniejszy zbiór artykułów. Polska jest w przededniu włączenia się do tego etapu integracji. Nie wiemy jednak dokładnie, kiedy zostaną podjęte decyzje o przystąpieniu do strefy euro. Jedno jest w miarę pewne: decydując się na wejście do Unii Europejskiej, zobowiązaliśmy się do zastąpienia złotego przez euro. Nadejdzie zatem chwila, gdy każdy z nas stanie się uczestnikiem tego ogromnego przedsięwzięcia, jakim jest integracja monetarna, a euro stanie się również naszym środkiem płatniczym. Warto zatem jak najwięcej wiedzieć o tym, co nas nieuchronnie czeka. Jakie niesie korzyści i zagrożenia, jakie są doświadczenia innych krajów, czego można się obawiać, czy trzeba się w jakiś specjalny sposób przygotować do wejścia do strefy euro? Są to pytania, które bez wątpienia wielu z nas nurtują. Za pomocą tej publikacji chcielibyśmy spopularyzować wiedzę o unii monetarnej i przynajmniej częściowo dać odpowiedź na te wszystkie wątpliwości.
Spośród różnorodnych zagadnień wiążących się z integracją monetarną wybraliśmy kilka, które wydają się najważniejsze dla zrozumienia przemian integracyjnych. Rozpoczynamy od przedstawienia genezy pomysłu wprowadzania wspólnego pieniądza na danym obszarze gospodarczym. Jest to fundamentalny problem, gdyż wiąże się z podstawowym pytaniem: po co pozbywać się krajowego pieniądza na rzecz obcych środków płatniczych. Jakież to korzyści można uzyskać z przyjęcia wspólnej waluty? Jakie muszą zaistnieć warunki, aby te korzyści się ujawniły? Czy w imię korzyści z unii monetarnej warto ponieść koszt w postaci utraty kontroli krajowego pieniądza? Czy można dowieść, że rachunek ten ma dodatni wynik? Tym zagadnieniom, które stanowią teoretyczne uzasadnienie tworzenia unii monetarnych, poświęcony jest tekst Michała Lachowicza, otwierający publikację.
Decyzja o utworzeniu unii monetarnej na kontynencie europejskim dojrzewała powoli. Początkowo działania integracyjne ograniczały się do wprowadzenia mechanizmów zapewniających stabilność kursów walutowych. Jednak coraz silniejsze powiązanie gospodarek Europy Zachodniej skłaniało do poszukiwania śmielszych rozwiązań integracyjnych. Przełomem był Traktat o Unii Europejskiej, który podpisano w grudniu w 1991 r. w holenderskim mieście Maastricht (stąd często stosowana nazwa Traktat z Maastricht). Dokument ten był podstawą prawną powstania Unii Gospodarczej i Walutowej i ustanowił na następne kilka lat procedury dochodzenia do niej. Opis bardzo interesującej drogi dojścia do tego niezwykle zaawansowanego etapu integracji zawiera tekst Ewy Latoszek.
Pojawienie się euro bez wątpienia zmieniło układ sił między walutami na arenie międzynarodowej. Jaką zatem pozycję zajmuje euro po kilku latach od jego wprowadzenia? Czy stało się znaczącą walutą, zagrażającą dominacji dolara? Jest to przedmiotem rozdziału autorstwa Leokadii Oręziak.
Następnie przechodzimy do grupy zagadnień związanych z polityką stabilizacyjną. Odgrywa ona istotną rolę w łagodzeniu odchyleń produkcji od jej poziomu potencjalnego. Powstają jednak ważne pytania. Jeśli gospodarki krajowe pozbawiają się swojego pieniądza, to w jaki sposób jest prowadzona wspólna polityka pieniężna dla członków strefy euro? Jakie przyjęto rozwiązania instytucjonalne i co się stało z bankami narodowymi? Jak jest prowadzona polityka kursowa i jakie są jej cele? Czy brak możliwości prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej pozbawia narodowe władze instrumentów reakcji na szoki gospodarcze? A jak jest prowadzona polityka budżetowa? Czy jest scentralizowana na poziomie władz Unii Gospodarczej i Walutowej? A może istnieją duże obszary samodzielności władz narodowych? Czy każdy kraj może dowolnie i całkowicie swobodnie wykorzystywać politykę budżetową do zaspokajania lokalnych potrzeb społecznych oraz doraźnych potrzeb stabilizacji lokalnej gospodarki? Na te wszystkie pytania starają się odpowiedzieć w swoich tekstach Leokadia Oręziak i Magdalena Proczek.
Wprowadzenie wspólnej waluty istotnie zmienia relacje pomiędzy lokalnymi rynkami. Istnieje możliwość bezpośredniego porównania cen na poszczególnych rynkach, co bardzo ułatwia prowadzenie rachunku ekonomicznego. Jest on po prostu bardziej przejrzysty i nieobarczony ryzykiem kursowym. Rodzi się zatem bardzo ważny problem o wymiarze praktycznym i teoretycznym. Jak zniesienie walut narodowych wpływa na integrację lokalnych rynków produktów i usług, czynników wytwórczych oraz produktów i usług finansowych? Czy powstanie jeden wspólny rynek na wzór rynku w gospodarce USA? Jakie rodzą się nowe przeszkody na drodze do zintegrowanego rynku? Jakie zmiany instytucjonalne są jeszcze wymagane? Czy dotychczasowy przebieg integracji rynków wzmacnia konkurencję na tych rynkach i tym samym przyczynia się do wzrostu efektywności gospodarowania? I wreszcie przez jakie kanały oddziaływania integracja rynków może poprawić efektywność ekonomiczną? Na te wszystkie ważne pytania starają się odpowiedzieć Michał Kachniewski, Dorota Pelle i Kamilla Marchewka Bartkowiak. Uwagę skupiają przy tym na dwóch najważniejszych rynkach: rynku finansowym i pracy.
Spośród tzw. starych krajów unijnych, które przygotowywały reformę monetarną, obecnie poza strefą euro znajdują się trzy: Dania, Szwecja oraz Wielka Brytania. Warto poznać przyczyny pozostania poza obszarem wspólnej waluty. Analizą tego problemu zajmuje się Agnieszka Królikowska. Ciekawe jest również prześledzenie wprowadzenia euro na przykładzie konkretnego kraju. Dostarcza to wielu cennych obserwacji, jakie trudności można napotkać w drodze do strefy euro. Może to być cenne doświadczenie dla wszystkich krajów, które dopiero przymierzają się do wprowadzenia wspólnej waluty. Takie studium przypadku gospodarki niemieckiej i austriackiej przygotowali Piotr Albiński i Marek Chrzanowski.
Ostatnią kwestią, którą chcielibyśmy poruszyć w niniejszej książce, jest syntetyczna ocena skutków stworzenia wspólnego obszaru walutowego w obrębie Unii Europejskiej. Okres, który upłynął od jego powstania, jest zbyt krótki, aby zdążyły się ujawnić wszystkie pozytywne i negatywne efekty. Niemniej jednak warto już teraz pokusić się o pewne zbilansowanie korzyści i kosztów. Czy na dzisiaj bilans ten jest dodatni? Na to fundamentalne pytanie stara się odpowiedzieć Michał Lachowicz. Uzupełnieniem jego tekstu jest artykuł Aleksandry Rogut i Grzegorza Tchorka, poświęcony ocenie potencjalnych kosztów i korzyści ze wstąpienia do strefy euro dla polskiej gospodarki. Jest to temat wciąż obecny w debacie ekonomicznej i – ostatnio – politycznej.
Niniejsza książka może być z powodzeniem wykorzystana w dydaktyce. Nie ma ona jednak konstrukcji typowego podręcznika. Jest to zbiór autorskich opracowań. Siłą rzeczy każde opracowanie ma wiele cech indywidualnych, wynikających z zainteresowań i dydaktycznych doświadczeń poszczególnych autorów. Mamy nadzieję, że książka ta okaże się pomocna w poznawaniu meandrów integracji monetarnej dla wielu odbiorców – zarówno początkujących studentów kierunków ekonomicznych, jak również wszystkich zainteresowanych zgłębianiem wiedzy o gospodarce.
Wojciech Pacho