Strefa euro ma 25 lat. Jak to się stało, że większość Europy zarabia dziś w euro?

25 lat temu po raz pierwszy zmaterializowała się idea wspólnej europejskiej waluty – euro. 1 stycznia 1999 roku państwa powstającej strefy euro rozpoczęły wykorzystywanie euro w rachunkowości i transakcjach bezgotówkowych. Marzenie o jednej walucie stało się rzeczywistością

Euro jest sukcesem na miarę światową. Życie milionów ludzi stało się prostsze, a w międzyczasie liczba państw strefy euro powiększyła się prawie dwukrotnie. Osiągnięcia strefy euro wpisują się w założenia, które wobec euro chciał zastosować główny architekt strefy, zmarły 27 grudnia 2023 roku, Jacques Delors.

Początki wspólnej waluty

Narodziny strefy euro były trudne i długotrwałe. Koncepcja wspólnej europejskiej waluta obecna była w przestrzeni publicznej już od początków integracji europejskiej.

Pierwszy przełom przyniósł początek lat 70. XX wieku. W 1969 roku na szczycie przywódców państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej w Hadze została utworzona specjalna grupa, na czele której stanął Pierre Werner, ówczesny premier Luksemburga. Efektem prac grupy był Raport Wernera, będący planem stworzenia unii gospodarczej i walutowej. Plan Wernera był bardzo śmiały jak na swoją epokę. Nie był planem szczegółowym. Dokładne założenia miał tylko pierwszy etap, pozostałe dwa były tylko hasłami. Między innymi dlatego nie wszedł w pełni w życie. Etap I miał trwać trzy lata, a w rzeczywistości skończył się, w okrojonej wersji, w grudniu 1977 roku.

W ramach jego realizacji doszło do pogłębienia współpracy gospodarczej i walutowej pomiędzy państwami EWG, a najważniejszą zmianą, która miała później pewny wpływ na kształt strefy euro, było utworzenie Mechanizmu Kursów Walutowych (ERM). To właśnie niepowodzenie “węża walutowego”, bo tak właśnie nazywany był ERM, przyniosło niepowodzenie całemu Planowi Wernera. Zmianą, która przetrwała dość długo, bo do momentu wprowadzenia euro, była również waluta ECU (European Currency Unit), wykorzystywana do celów przeliczeniowych. 1 stycznia 1999 roku została zastąpiona przez euro w skali 1:1.

 

Pierre Werner
źródło: Wikipedia

Plan Delorsa

Rewolucją dla zwolenników koncepcji unii walutowej był rok 1989. To właśnie wtedy opublikowany został Plan Delorsa – szczegółowy dokument zawierający propozycje dotyczące przyszłości Unii Europejskiej, w tym te dotyczące powołania unii walutowej i gospodarczej.

Raport Delorsa był prawdziwym przełomem. Przewidywał utworzenie unii walutowej w trzech etapach:

1. Pierwszy etap miał rozpocząć się w 1990 roku i trwać cztery lata. Jego celem było zniesienie wszystkich ograniczeń pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie ruchu kapitału.
   
2. Drugi etap, zgodnie z planem, rozpoczął się w 1994 roku. W jego ramach utworzony został Europejski Instytut Walutowy, którego zadaniem było wzmocnienie wspólnej koordynacji polityki pieniężnej przez państwa wspólnoty.
3. Etap trzeci rozpoczął się w 1999 roku i trwa do dziś. Państwa spełniające kryteria konwergencji określone przez Traktat z Maastricht przyjmują euro, integrując swoje rynki kapitałowe i pieniężne, a także oddając swoje kompetencje do prowadzenia polityki pieniężnej Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych.

Z momentem rozpoczęcia trzeciego etapu Planu Delorsa wspólna waluta, będąca jeszcze kilkanaście lat wcześniej marzeniem, stała się rzeczywistością. Na szczególną uwagę zasługuje jednak postać Delorsa, którego można nazwać głównym architektem strefy euro i Unii Europejskiej, jakie znamy dzisiaj.

Jacques Delors pełnił funkcję Przewodniczącego Komisji Europejskiej przez trzy kadencje, najdłużej w historii. Oprócz kształtu strefy euro, był odpowiedzialny m.in. za Jednolity Akt Europejski i Traktat z Maastricht – dwa akty tworzące dzisiaj fundamenty Unii Europejskiej. Był także idealistą – zapytany o to jak wyobraża sobie przyszłość Unii Europejskiej odpowiedział: “Moim celem jest, aby przed końcem tysiąclecia Europa stała się prawdziwą federacją”. Biograf Delorsa, Charles Grant, moment wypowiedzenia tych słów (Delors wypowiedział je 23 stycznia 1990 r. w programie “L’Heure de vérité”) opisał jako “chwila Ikara” – Delors za bardzo uwierzył w swoje możliwości. Gdyby nie jego idealizm i wizjonerstwo, nie mielibyśmy jednak euro.

 

Jacques Delors
źródło: Wikipedia

Euro w XXI wieku

Dwa lata po utworzeniu euro, wspólną walutę przyjęła Grecja, a 1 stycznia 2002 roku wszystkie państwa strefy rozpoczęły korzystanie z euro w formie gotówkowej. Kolejne lata były dla strefy euro latami jej stopniowego rozszerzania: liczba państw wzrosła do 20, a ostatnim państwem które dołączyło jest Chorwacja, która przyjęła nową walutą 1 stycznia 2023 roku. 

Euro utrzymuje swoją pozycję, pozostając drugą najważniejszą walutą na świecie i zachowując odporność na kryzysy. Poparcie dla wspólnej waluty jest z kolei na rekordowym poziomie – zgodnie z najnowszym Eurobarometrem, euro popiera 71% obywateli Unii Europejskiej i 78% obywateli państw strefy euro. W strefie euro nie ma państwa, w którym liczba przeciwników euro była większa niż liczba zwolenników. 

Po ćwierćwieczu istnienia, strefa euro stoi przed wieloma wyzwaniami. Jednym z nich jest jej dalsze rozszerzanie. Do przyjęcia euro zobowiązane są wszystkie państwa Unii Europejskiej oprócz Danii, którą obowiązuje tzw. klauzula opt-out, dzięki której nie ma ona obowiązku przyjęcia euro. Mimo to, większość z państw z coraz mniej licznej grupy, która euro jeszcze nie ma, nie podejmuje zbyt wielu inicjatyw, które prowadziłyby do przyjęcia wspólnej waluty. 

Jacques Delors mówił, że największym zagrożeniem dla Europy jest brak ambicji. Wspominając jego postać, przypominamy, że Polska musi obrać kurs na euro.