Polityka pieniężna prowadzona na poziomie strefy euro jest bardziej podatna na naciski polityczne.

Jest wręcz odwrotnie – to polityka pieniężna prowadzona na poziomie krajowym jest bardziej podatna na naciski polityczne. Dlaczego tak się dzieje?

W Polsce za kształtowanie polityki pieniężnej odpowiada Narodowy Bank Polski, a głównym celem tej polityki jest zapewnienie stabilności cen. Podstawowym narzędziem polityki pieniężnej są stopy procentowe, ale do instrumentów tej polityki należy także szereg innych narzędzi. (1)

Istotną rolę w kształtowaniu polskiej polityki pieniężnej pełni Prezes NBP, który jest wybierany przez większość sejmową na wniosek prezydenta. (2) Oznacza to, że przy określonym układzie sił w Sejmie i urzędzie Prezydenta RP, prezes NBP może być nominowany wyłącznie przez jedną partię, a co za tym idzie – realizować politykę pieniężną odpowiadającą partii rządzącej, a niekoniecznie interesom obywateli i państwa. Prezes NBP może także być nominowany na drugą kadencję, co, w określonych okolicznościach, dodatkowo uzależnia go od władzy, której może chcieć się przypodobać w celu utrzymania swojej pozycji.

W strefie euro za kształtowanie i realizację polityki pieniężnej odpowiada Europejski Bank Centralny (EBC). Zasady wyboru prezesa i całego sześcioosobowego zarządu wykonawczego EBC są skonstruowane w taki sposób, by zapobiegać ryzykom, które obserwujemy na poziomie krajowym, m.in. w Polsce. Zarząd EBC jest bowiem wybierany większością kwalifikowaną Rady Europejskiej na jedną 8-letnią kadencję. (3) Rada Europejska* składa się z głów wszystkich państw członkowskich, w praktyce niemożliwe jest więc, aby prezesem została osoba nominowana przez jedną partię czy ugrupowanie polityczne. Dzięki temu polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego jest znacznie bardziej niezależna i mniej podatna na naciski polityczne niż polityka pieniężna prowadzona na poziomie krajowym.

W Statucie Banku oraz traktatach Unii Europejskiej, na podstawie których powołany został Europejski Bank Centralny, przewidziane zostały także inne instrumenty, które gwarantują jego niezależność. Po pierwsze, Statut pozostawia Europejskiemu Bankowi Centralnemu pełną autonomię w kształtowaniu swojej struktury organizacyjnej – tak, aby mógł jak najskuteczniej wypełniać swoje zadania. Po drugie, krajowe banki centralne mają swoje własne budżety, niezależne od EBC, a EBC nie może udzielać pożyczek sektorowi publicznemu, dzięki czemu jest dodatkowo chroniony przed naciskami ze strony instytucji publicznych w krajach członkowskich strefy euro. Wreszcie, warto dodać, że EBC, tak jak i NBP, posiada własną osobowość prawną. W skrajnych przypadkach może zatem dochodzić swoich racji – i bronić swojej niezależności – przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. (4)

Co ciekawe, historia Europejskiego Banku Centralnego zna już przypadki szefów, których polityki były intensywnie krytykowane przez pozornie najsilniejszych graczy strefy euro. Włoch Mario Draghi, sprawujący urząd prezesa EBC w latach 2011-2019, prowadził politykę pieniężną ostro krytykowaną przez władze Niemiec. Europejskie media opisywały ten konflikt wizji i interesów przez lata, ale Draghi do końca swojej kadencji nie ugiął się pod naciskami Niemców, udowadniając, że niezależność EBC to nie tylko punkt zapisany w jego Statucie, ale jego konstytutywna, rzeczywista cecha. (5,6,7,8)

* Rada Europejska to instytucja UE, która wskazuje Unii Europejskiej ogólny kierunek działań politycznych i priorytety polityczne. Rada składa się z głów państw lub szefów rządów państw członkowskich (zazwyczaj premierów państw), jej Przewodniczącego oraz Przewodniczącego Komisji Europejskiej.

1.  Narodowy Bank Polski. Polityka pieniężna. Dostępne: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/polityka_pieniezna.html [Data dostępu: 06.09.2022]
2. Narodowy Bank Polski. O NBP: Prezes Narodowego Banku Polskiego. Dostępne: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/o_nbp/prezes/prezes.html [Data dostępu: 06.09.2022]
3. European Commission, Directorate-General for Communication. Elections and appointments for EU institutions. Dostępne: https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/leadership/elections-and-appointments_en [Data dostępu: 06.09.2022]
4. European Central Bank (2017) Why is the ECB independent? Dostępne: https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/explainers/tell-me-more/html/ecb_independent.en.html [Data dostępu: 06.09.2022]
5. Carrel, P. (2019) 'Count Draghila is sucking our accounts dry’, says Germany’s Bild’, Reuters, 13.09. Dostępne: https://www.reuters.com/article/us-ecb-policy-germany-idUSKCN1VY0MN [Data dostępu: 06.09.2022]
6. Mueller, H. (2014) 'The Germans vs. Mario Draghi’, London School of Economics’ Euro Crisis Press Blog, 28.01. Dostępne: https://blogs.lse.ac.uk/eurocrisispress/2014/01/28/the-germans-vs-mario-draghi/ [Data dostępu: 06.09.2022]
7. Walker, A. (2019) 'Mario Draghi: His legacy after eight tumultuous years at the ECB’, BBC, 24.10. Dostępne: https://www.bbc.com/news/business-50020948 [Data dostępu: 06.09.2022]
8. Kotz, H. (2016) 'Mario Draghi and Germany’s Fiscal Fetish: ECB under attack in Germany’, Project Syndicate, 19.04. Dostępne: https://www.project-syndicate.org/commentary/ecb-under-attack-in-germany-by-hans-helmut-kotz-2016-04 [Data dostępu: 06.09.2022]